‘In mijn kennissenkring kan ik bijna ieder standpunt nuanceren.’

Door Kyra Kemps

Zo snel mogelijk mondeling en ter plaatse de boodschap van een spreker omzetten in een andere taal, dat is wat een tolk doet. Hierbij is het belangrijk om de boodschap zo begrijpelijk mogelijk te maken voor de toehoorder. Taalcentrum-VU sprak met een tolk over ervaringen in dit beroep. ‘Als tolk is het mijn doel om dat wat de spreker zegt zo nauwkeurig en begrijpelijk mogelijk over te brengen aan degene die ernaar luistert.’

Tolken

‘Bij het tolken probeer je enigszins rekening te houden met de doelgroep. Je probeert de betekenis van het jargon zo goed mogelijk weer te geven in de tijd die je hebt. Het is niet de bedoeling dat de tolk verder gaat dan hetgeen dat gezegd wordt. Maar het is wel de bedoeling dat diegene die naar de tolk luistert, begrijpt wat de boodschap is. Wat hierbij het belangrijkst is, is dat ik niet namens mijzelf spreek, maar namens de spreker. Ik zeg vaak dat ik betaald word om geen mening te hebben. Ik probeer altijd de leefwereld van de spreker en de omgeving van de luisteraar op elkaar af te stemmen. Ze hoeven het niet met elkaar eens te zijn en ze hoeven elkaar niet aardig te vinden. Ze hoeven alleen te begrijpen wat de ander zegt.’

Waarom een tolk geen vertaler is, en een vertaler geen tolk

‘Een tolk is niet per definitie ook een vertaler. Weinig mensen hebben namelijk affiniteit met beide vakken. Tolken is meer ad hoc en je moet op alles gelijk kunnen inspelen. Als vertaler ben je meer diepgaand bezig, moet je de inhoud nauwlettend bekijken en dat vervolgens schriftelijk uiten. Ik zeg vaak dat vertalers het lef niet hebben om zich als tolk te profileren en dat tolken het geduld niet hebben om als vertaler bezig te zijn. Je zou ook kunnen zeggen dat tolken minder op details ingaan dan vertalers. Dit komt omdat er geen tijd voor is; als tolk moet je snelle keuzes maken. Als vertaler moet je juist meer doordachte keuzes maken. Dat wil overigens niet zeggen dat je als tolk ondoordacht te werk gaat, maar het proces moet sneller plaatsvinden.’

Lichaamstaal zegt meer dan je denkt

Niet alleen gesproken taal, maar ook lichaamstaal is belangrijk. Om deze reden is het belangrijk dat de tolk de spreker goed ziet.
Door corona waren fysieke bijeenkomsten een tijdlang niet mogelijk Niet ideaal voor een tolk. ‘Zo was ik bijvoorbeeld eens aan het tolken bij iemand die nog in voorarrest zat. Ik werd met de verdachte in een ruimte met beeldschermen van de bespreking in de rechtszaal geplaatst. Op de schermen zagen wij kleine poppetjes. Dit waren de personen in de rechtbank. Ik was erbij toen de verdachte te horen kreeg dat hij verdacht werd van poging tot doodslag. Dit kwam voor die verdachte totaal onverwacht en was aan zijn reactie zichtbaar. Hij trok volledig wit weg. Als hij op het scherm in de rechtbank net zo klein in beeld was als de poppetjes die wij zagen, is het maar zeer de vraag of zijn reactie goed is doorgedrongen bij de rechtbank.’

Valkuilen bij het tolken

Bij het tolken zijn er enkele valkuilen waar je op moet letten.

1. Slechte verstaanbaarheid van de spreker
Een veelvoorkomend probleem bij tolken is dat je de spreker niet goed kunt verstaan: de spreker praat binnensmonds, slist of heeft een zwaar accent. ‘Daar valt weinig aan te doen. Iets wat ook vaak voorkomt, is een slechte akoestiek in de ruimte. Dat probeer je dan snel te benoemen en soms wordt er dan wat aan veranderd. Helaas niet altijd. Het kan ook voorkomen dat de spreker heel snel spreekt en daardoor niet goed verstaanbaar is. Als ik de spreker vraag of die wat langzamer wil praten, gaat dat vaak een halve minuut goed om daarna weer in versnelling te gaan.’

2. Onvoldoende mogelijkheid om voor te voorbereiden
‘Een andere valkuil is een slechte voorbereiding. Het is van belang om te weten waar de bijeenkomst over gaat, welke onderwerpen in welke volgorde behandeld worden en welke terminologie aan bod komt. Ook is het handig als je anticipeert op de verwachtingen van de spreker. Hoe beter je anticipeert, hoe beter je in de huid van de sprekers kunt kruipen.’

3. Onterecht afgerekend worden
‘Waar je als tolk ook tegenaan kunt lopen, is dat je onterecht afgerekend wordt. Als de ontvangers niet blij zijn met wat ze te horen krijgen, geven ze de tolk wel eens de schuld. Het kan natuurlijk de schuld van de tolk zijn als hij of zij niet goed vertaalt. Maar als de spreker niet zegt wat diegene die naar de tolk luistert wil horen, kan dat de tolk niet aangerekend worden. Dit gebeurt soms wel en dat is jammer.’

Top aan tolken

‘Ik vind het geweldig om communicatie te bevorderen. Ik merk dat mensen goed op mij reageren als ze begrijpen wat de spreker zegt. Een ander pluspunt is dat ik iedere dag in een andere wereld terecht kom. Zo krijg ik heel veel mee over verschillende facetten van de maatschappij. Bijkomend voordeel: ik kan bijna ieder standpunt nuanceren!’

Tips aan tolken

‘Alle opleidingen die ik ooit gedaan heb, zijn nuttig geweest op een of ander moment in mijn loopbaan als tolk. Onderschat daarom nooit de waarde van opleidingen in tolken en op andere gebieden.
Kijk daarnaast naar wat er van jou verwacht wordt door de opdrachtgever. Als de verwachtingen niet realistisch zijn, dan kun je proberen daar iets aan te doen. Let wel, als tolk moet je je dienstverlenend opstellen. Gebruik je voelsprieten om verwachtingen te meten.’