Vertaler aan het woord

Een kijkje in de wereld van een vertaler

Een verjaardagsfeest ergens in Nederland. Een kring stemmig zwijgende mensen werkt plichtmatig een Hema-taart naar binnen. Buiten tikt de regen tegen het raam.

‘Wat doe jij eigenlijk voor werk?’ klinkt het boven het verbeten gekauw uit.
De aangesproken persoon, die net nog rustig naar de vloer zat te kijken en verder niemand lastigviel, kijkt verschrokken op. ‘Sorry, wat zei je?’
‘Wat voor werk je doet. Of studeer je nog?’
‘Nee, ik ben vertaler.’
‘Echt? Welke talen spreek je dan allemaal?’
‘Nederlands en Engels.’

... Even is het weer stil.

‘Maar iedereen spreekt toch Engels?’
De kring barst in lachen uit. Half gekauwde stukken Hema-taart vliegen door de lucht en mensen slaan elkaar op de schouders.
De vertaler zucht en kijkt mistroostig naar buiten.

Ik ben vertaler, dus ik denk

Vertalingen zijn overal: in de apps op je telefoon, onder de tv-series die je kijkt en op de websites die je bezoekt. Toch blijkt het vaak moeilijk uit te leggen wat een vertaler nou precies doet. Zit je dan gewoon de hele dag teksten over te typen? En is dat niet saai? En makkelijk? En waarom zou iemand tegenwoordig nog betalen voor een vertaling als je een tekst ook gewoon door Google Translate kan halen?

Vooral die laatste vraag wordt de laatste jaren steeds relevanter. Maar ondanks dat vertaalmachines (zoals Google Translate en DeepL) inderdaad met sprongen vooruit zijn gegaan, is een menselijke vertaling in de meeste gevallen nog steeds makkelijk van een machinevertaling te onderscheiden. Neem bijvoorbeeld het volgende fragement:

Brontekst: jouw vastgoedvertaling kun je met een gerust hart overlaten aan het vertaalbureau van het Taalcentrum-VU. Niet alleen kiezen wij altijd de vertaler met de passende expertise en ervaring, we maken bovendien uitsluitend gebruik van native speakers van de doeltaal.

Google Translate: you can leave your real estate translation to the translation agency of the Taalcentrum-VU with confidence. Not only do we always choose the translator with the right expertise and experience, we only use native speakers of the target language.

Onze in-house vertaler: your real estate translations are in safe hands with our Taalcentrum-VU translators. We do more than choose the translator with the right expertise and experience for the job, we also make sure that our translators are exclusively native speakers of the target language.

Conclusie

De vertaling van Google Translate is misschien niet mooi, maar het is ook niet per se fout. Toch heeft de menselijke vertaler duidelijk iets gedaan wat de artificiële intelligentie van Google (nog) niet kan: hij heeft nagedacht.

Idiomatisch

Tijdens dat nadenken is er één vraag die bij elke zin weer terugkomt: hoe zouden ‘wij’ dat zeggen? Want zoals uit het voorbeeld hierboven blijkt, is er een wereld van verschil tussen een correcte en een goede vertaling. Een goede vertaling is namelijk een tekst die niet herkenbaar is als vertaling, maar die ‘idiomatisch’ overkomt – een begrip waar vertalers te pas en te onpas mee schermen om hun vertaalkeuzes te verdedigen. Maar wat betekent het precies? 

‘Idiomatisch’ in een ander woord voor ‘taaleigen’ en omvat alles wat niet vastgelegd kan worden in grammaticale regels en woordenboeken. Met andere woorden: hoewel er oneindig veel manieren zijn waarop je iets kán zeggen in een taal, draait het bij ‘idioom’ om hoe dingen daadwerkelijk gezegd worden. Geen Brit zal bijvoorbeeld raar opkijken van de uitdrukking ‘you can say that again’. Maar ondanks dat ‘zeg dat nog maar een keer’ in principe correct Nederlands is, zal de gemiddelde Nederlander niet gelijk begrijpen wat je ermee bedoelt.

Verzet is zinvol

En juist dat is dus waarom menselijke vertalers nog lang niet vervangen kunnen worden door machines. Wat ook gelijk antwoord geeft op de vraag wat vertalers doen: putten uit een heel leven aan menselijke ervaring, kennis en begrip om een tekst te produceren die niet alleen correct is, maar die ook echt klopt. Want een machine kan misschien wel leren dat ‘you can say that again’ vertaald moet worden als ‘zeg dat wel’ of ‘zo is het maar net’, maar hij (het?) zal nooit begrijpen waarom. Of misschien wel, maar als die dag aanbreekt, hebben we grotere problemen aan ons hoofd dan de teloorgang van de vertaalindustrie.

Hulp nodig bij het vertalen van documenten? 

Bekijk deze pagina voor meer informatie of neem contact met ons op via info@taalcentrum-vu.nl.