Wetenschapscommunicatie: zo sla je de brug tussen wetenschap en burger

Wat doet NWO?

Poppy: ‘De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) zorgt voor kwaliteit en vernieuwing in de wetenschap en is een van de belangrijkste wetenschapsfinanciers in Nederland. Per jaar investeert NWO bijna één miljard euro in onderzoek en onderzoeksfaciliteiten. NWO heeft verschillende onderzoeksprogramma’s en stelt ‘calls for proposals’ op, waarvoor onderzoekers een onderzoeksvoorstel kunnen indienen. Namens NWO beoordeelt een onafhankelijke commissie: wat is de kwaliteit van het voorstel, komt het in aanmerking voor financiering?’
‘Daarnaast probeert NWO ook de zichtbaarheid van wetenschappelijk onderzoek en het draagvlak ervoor te vergroten. Wat levert onderzoek op? En wat betekent dat voor het welbevinden van Nederland? Dit zijn erg belangrijke vraagstukken.’

Wetenschap begrijpelijk maken

Waaruit bestaat Poppy’s werk als woordvoerder? ‘Ik beantwoord vragen en verzoeken vanuit de media, maar wij benaderen de media ook zelf. Bijvoorbeeld om zichtbaarheid te creëren voor relevant, actueel onderzoek dat we financieren. En op die manier creëren we indirect meer begrip voor het wetenschapsvak: wat doen wetenschappers, wat legitimeert de investeringen in wetenschap, wat heeft onze samenleving eraan?’

Het is belangrijk dat die communicatie zo begrijpelijk mogelijk verloopt. Poppy: ‘Vooral in mijn vakgebied is dat erg belangrijk, omdat het vaak gaat om inhoudelijk ingewikkelde, technische onderwerpen.

Tegelijkertijd willen we een breed publiek aanspreken: iedereen in Nederland, welk taalniveau mensen ook hebben. Het is dan aan mij als communicatiespecialist om de kernboodschap binnen zo’n onderzoek naar voren te halen.’

Vertaalslag naar het grote publiek

Hoe doe je dat, de brug slaan van wetenschap naar de burger? Poppy: ‘Ik probeer abstracte onderwerpen te vermijden. Ik ga uit van de vraag: wat betekenen de uitkomsten van een onderzoek voor de lezer of luisteraar? Wat levert het op? Een voorbeeld: het begrip elektrochemie is een hot item in de wetenschap, maar het zegt het grote publiek niet zoveel. Totdat je uitlegt dat elektrochemie grote stappen zet richting duurzame energie, en dat dat bijdraagt aan een CO2-neutrale samenleving. En het onderwerp komt nog veel dichterbij als je dat vertaalt naar nieuwe opslag van groene stroom, of betere energieopslag voor elektrische auto’s.’

Een toolkit communiceren met de media

Als communicatiespecialist ondersteunt Poppy onderzoekers ook als ze geïnterviewd worden in de media. ‘Ik probeer dan hun bewustzijn te vergroten voor die vertaalslag naar het grote publiek, en geef in sommige gevallen een mediatraining.’
‘Zeker live interviews zijn lastig. In een geschreven interview heb je meer tijd, je kunt uitweiden en je kunt je woorden nalezen. Maar tijdens een live interview moet het meteen raak zijn. Aan wetenschappers die interviews op tv of radio verzorgen, geef ik een aantal tips:

• Houd het kort en bondig. Maak keuzes in wat je wilt overbrengen, zorg ervoor dat het verhaal niet te breed wordt.
• Wees direct duidelijk over wat de luisteraar of lezer heeft aan een bepaald onderwerp. Zet dat voorop. Begin met je hoofdboodschap, zodat direct duidelijk is wat de kern of de belangrijkste conclusie van het verhaal is.
• Maak het concreet en tastbaar. Leg je verhaal zo uit dat ook een eindexamenstudent het kan volgen: iemand die wel iets afweet van het onderwerp, maar die niet jouw specialistische kennis heeft. Gebruik veel voorbeelden.
• Als je een lastige vraag krijgt, erken gewoon dat je het niet weet of dat het niet binnen jouw specialisme valt. Dat weet ik niet (zeker) is nog altijd een beter antwoord dan een overhaast antwoord.’

Kom dat zien, kom dat zien: wetenschap!

Om de wetenschap op de kaart te zetten, organiseert NWO onder de vlag van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) een publiekscampagne. De NWA verplaatst zich daarbij echt in de doelgroep: waar bevindt het publiek zich, welke levensstijl hebben zij, via welke kanalen zijn zij het best te bereiken? Poppy: ‘Soms bereik je mensen gemakkelijker met een video of ander beeldmateriaal dan met tekst. Soms nemen we deel aan evenementen, zoals de Huishoudbeurs. En we organiseren zelf ook events waarin we wetenschap dichtbij de mensen brengen.’

Inclusieve wetenschap

NWO vindt het belangrijk dat wetenschap inclusief is: gender of culturele achtergrond van de wetenschapper moet geen enkele rol spelen bij de beoordeling van hun onderzoeksvoorstel. Poppy: ‘Daarom letten we op het taalgebruik in onze calls for proposals. Zitten er geen onbedoelde verwijzingen in waardoor ondervertegenwoordigde groepen zich minder aangesproken voelen? Maar inclusie speelt ook in de verdere procedure een rol. Zo trainen we de leden van commissies die voorstellen beoordelen. Je moet je ervan bewust zijn dat je de wereld altijd door een bepaalde bril bekijkt. Dat is onvermijdelijk, maar het mag geen rol spelen wanneer je iemands onderzoeksvoorstel of cv beoordeelt. Stel bijvoorbeeld dat een onderzoeker een gat in diens cv heeft, omdat diegene een bepaalde tijd besteed heeft aan zorgtaken. Zie dat niet als een minpunt; misschien heeft de onderzoeker daarmee juist diens carrièrepad wel verrijkt en verbreed. Het zegt ook iets over iemands karakter.’

Het bredere publiek bereiken met wetenschapscommunicatie?

Bekijk dan de training Creatief schrijven voor wetenschappers.